ਉਸਨੇ ਮੂੰਹ ਧੋਤਾ। ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬਾਹਰ ਵਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਲ੍ਹ ਵਾਂਗ ਉੱਥੇ ਬੈਠੀ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਹੋਏਗੀ। ਉਸਦਾ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਵੀ ਗ਼ਲਤ ਨਿਕਲਿਆ। ਵਰਾਂਡਾ ਖਾਲੀ ਸੀ। ਬਾਹਰ ਤੇਜ਼ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਪਹਾੜੀ ਚੜ੍ਹ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਕਾਟੇਜ ਉੱਤੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਧੁੱਪ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ। ਪਰ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਦੇ ਚਮਕਾਰੇ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਹਵਾ ਵਿਚ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਠੰਡਕ ਸੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਉਪਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਨਮਕੀਨ ਮਹਿਕ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਕਾਟੇਜ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਰ ਕੇ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੌੜਾਈਆਂ। ਨੰਦਨੀ ਕਿਧਰੇ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਦੂਜੇ ਕਾਟੇਜ ਵਿਚ ਚਾਹ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬੈਰੇ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਚਾਹ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਤੇ ਪੁੱਛ ਵੀ ਲਿਆ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਹ ਦੇ ਚੁੱਕਿਆ ਏ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?
“ਨਹੀਂ ਸਾਹਬ!” ਬੈਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੇ ਨਾਲ ਈ ਇਹ ਵੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, “ਮੈਡਮ ਉੱਥੇ ਰੇਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਚਾਹ ਪੀ ਚੁੱਕੇ ਨੇ।”
“ਠੀਕ ਏ। ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਲਈ ਚਾਹ ਏਥੇ ਈ ਲੈ ਆ।” ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਵਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਈ ਉਸਨੇ ਚਾਹ ਦੀਆਂ ਚੁਸਕੀਆਂ ਲਈਆਂ। ਨੰਦਨੀ ਦਾ ਸਵੇਰੇ ਜਲਦੀ ਉਠਣਾ ਉਸ ਲਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ—'ਅੱਖ ਜਲਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ ਹੋਏਗੀ। ਮੈਂ ਸੁੱਤਾ ਸਾਂ ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੋਏਗਾ ਕਿ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਏ? ਇਸੇ ਉਧੇੜ-ਬੁਣ ਵਿਚ ਚਲੀ ਗਈ ਹੋਏਗੀ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ। ਯਾਨੀ ਕਲ੍ਹ ਵਾਂਗ ਈ। ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਜਗਾਇਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਕਮ-ਸੇ-ਕਮ ਦੱਸ ਤਾਂ ਜਾਂਦੀ। ਕੀ ਉਸਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਾ ਹੋਏਗਾ? ਕਿਤੇ ਮੈਂ ਨਾਲ ਈ ਨਾ ਤੁਰ ਪਵਾਂ?...ਹੁਣ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦ ਤੀਕ ਆਏਗੀ?...ਜਾਂ ਉੱਥੇ ਬੈਠੀ-ਬੈਠੀ ਕਿਤੇ ਗਵਾਚ ਗਈ ਹੋਏਗੀ...ਕੀ ਉਸਨੂੰ ਚੇਤੇ ਵੀ ਹੋਏਗਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਨਾਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ...?'
ਫੇਰ ਉਹੀ ਪੀੜ ਉਭਰੀ। ਬੈਠੇ-ਬੈਠੇ ਉਸਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਲ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪਗਡੰਡੀ ਉੱਤੇ ਨਿਗਾਹ ਮਾਰੀ। ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਰੁਖਾਂ ਵਿਚ ਹਲਚਲ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਸਭ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਆਉਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਕਿਨਾਰਾ ਲੰਮਾਂ-ਚੌੜਾ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਝੱਟ ਉਸਨੂੰ ਲੱਭ ਲਵਾਂਗਾ। ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ। ਉਸਨੇ ਝੱਟ ਕੱਪੜੇ ਚੜਾਏ। ਟ੍ਰੈਕ ਪੈਂਟ ਪਾਈ। ਜ਼ਿੰਦਰਾ ਮਾਰੇ ਕਿ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਛੱਡ ਜਾਏ, ਕੁਝ ਚਿਰ ਇਸੇ ਦੁਚਿੱਤੀ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਰਿਹਾ। ਓਦੋਂ ਈ ਨੰਦਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੋਈ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਗ਼ੁਲਾਬ ਦੇ ਦੋ ਫੁੱਲ ਸਨ।
“ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਗਈ ਸੀ ਨਾ?”
“ਨਹੀਂ ਜੀ! ਕਿਸਨੇ ਕਿਹੈ?” ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਨਹੀਂ ਗਈ ਸੀ?”
“ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬਗ਼ੀਚੇ 'ਚ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਬੜੀ ਨਰਸਰੀ ਏ ਇੱਥੇ। ਉੱਥੇ ਮਾਲੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਾਫੀ ਸਾਰੀਆਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂ ਨੇ। ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਾਫੀ ਕੁਝ ਦਿਖਾਇਆ।”
“ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਤੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਗਈ ਐਂ।”
ਇਸ ਉੱਤੇ ਉਸਨੇ ਅੱਖਾਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਭਾਸਕਰ ਵਲ ਸਿਰਫ ਦੇਖਿਆ, ਪਰ ਕੁਝ ਬੋਲੀ ਨਹੀ। ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਉੱਤੇ ਆਈ। ਬਗ਼ੀਚੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਧੁੱਪ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਲਾਲ ਹੋਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
“ਤੁਸੀਂ ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਸੋਚਿਆ?”
ਭਾਸਕਰ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਕੀ ਜਵਾਬ ਦਏ। ਉਹ ਸਿਟਪਿਟਾ ਗਿਆ।
“ਤੂੰ ਏਥੇ ਨਹੀਂ ਸੈਂ ਇਸ ਲਈ ਸੋਚਿਆ।”
“ਨਹੀਂ ਗਈ ਨਹੀਂ ਉੱਥੇ। ਬਗ਼ੀਚੇ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਪਰ ਗਈ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਕੀ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ?”
“ਮੈਂ ਇੰਜ ਥੋੜ੍ਹਾ ਈ ਕਿਹਾ ਏ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਪੁੱਛਿਆ ਏ। ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏਂ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਹੁਣ ਚਲੀ ਜਾਅ।”
ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਹੱਥਲੇ ਗ਼ੁਲਾਬ ਸਿਰਫ ਸੁੰਘੇ।
“ਤੁਹਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।”
“ਵਾਹ! ਮੇਰੀ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ।”
“ਤੁਸੀਂ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਓ—ਇਹ ਗੁੱਡ ਮੌਰਨਿੰਗ ਏ ਕਿ—?”
ਉਸਨੂੰ ਓਪਰਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਿਆ—ਪਰ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ।
“ਫੁੱਲ ਗੁਲਦਸਤੇ ਵਿਚ ਲਾ ਆਵਾਂ।” ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਅੰਦਰ ਚਲੀ ਗਈ।
ਨਾਸਮਝੀ ਵਿਚ ਉਹ ਖੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ। ਫੇਰ ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਵਿਚ ਨੰਦਨੀ ਬਾਹਰ ਆਈ।
“ਤੂੰ ਕਦ ਜਾਗ ਗਈ?” ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੀ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਸਾਢੇ ਛੇ ਵੱਜੇ ਸਨ।”
“ਮੈਨੂੰ ਜਗਾ ਲੈਣਾ ਸੀ। ਹੋ ਆਉਂਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ।”
“ਤੁਸੀਂ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ 'ਚ ਸੌ। ਘੁਰਾੜੇ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸੌ। ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਵੀ ਸੌ, ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਜਗਾਇਆ।”
“ਤੂੰ ਕੀ ਕੀਤਾ?”
“ਕੁਛ ਨਹੀਂ। ਬਾਹਰ ਆਈ। ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ। ਟਹਿਲਦੀ-ਟਹਿਲਦੀ ਬਗ਼ੀਚੇ ਤਕ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਈ ਪੁੱਛਿਆ, 'ਚਾਹ ਪਿਓਗੇ?' ਮੈਂ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਤੇ ਬਗ਼ੀਚੇ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹੀ।”
“ਉਸ ਬੈਅਰੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਚਾਹ ਪੀ ਲਈ ਏ। ਤਦ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਤੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਗਈ ਹੋਏਂਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਵੀ ਤੈਨੂੰ ਲੱਭਣ ਖਾਤਰ ਉਧਰ ਈ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਸਾਂ।”
“ਚੱਲੋ, ਹੁਣ ਚਲੇ ਚੱਲਦੇ ਆਂ।”
“ਮੈਂ ਉਸ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ—ਸਵੇਰੇ ਸਵਖਤੇ ਉਠ ਕੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਧੁੱਪ ਚੜ੍ਹ ਆਉਣ ਪਿੱਛੋਂ ਉੱਥੇ ਜਾਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋਏਗਾ।”
“ਇਹ ਪਿਛਲੀ ਪਹਾੜੀ? ਉਫ਼! ਖਾਸੀ ਉੱਚੀ ਏ।”
“ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ। ਚੰਗੀ ਸੋਹਣੀ ਪਗਡੰਡੀ ਵੀ ਤਾਂ ਹੈ।”
“ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹ ਸਕਾਂਗੀ। ਮੇਰਾ ਦਮ ਪੱਟਿਆ ਜਾਏਗਾ।”
“ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹ ਸਕੇਂਗੀ? ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚੱਲਾਂਗੇ।”
“ਨਹੀਂ। ਤੁਸੀਂ ਅੱਕ ਜਾਓਗੇ। ਤੁਸੀਂ ਤੇਜ਼-ਤੇਜ਼ ਚੜ੍ਹੋਗੇ ਤੇ ਮੈਂ ਕੱਛੂ ਵਾਂਗ। ਇਸ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਏ ਤੁਸੀਂ ਹੋ ਆਓ।”
ਉਹ ਕੁਝ ਬੋਲਿਆ ਨਹੀਂ। ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ—ਇਹ ਤਾਂ ਕਲ੍ਹ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਈ ਦਹੁਰਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਏ।
“ਮੈਂ ਸੱਚ ਕਹਿ ਰਹੀ ਆਂ।”
“ਠੀਕ ਐ। ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਬੈਠੇ ਰਹਾਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਆਏ ਆਂ ਨਾ?...ਫੇਰ ਮੇਰੇ ਇਕੱਲੇ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ।”
“ਤੁਸੀਂ ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਸੋਚ ਰਹੇ ਓ? ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਈ ਨਾ।”
“ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।” ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ।
ਉਸਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹੀ—ਕੁਝ ਚਿਰ ਤਕ, ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ। ਫੇਰ ਖਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਬੋਲੀ, “ਭਾਸਕਰ, ਤੁਸੀਂ ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਓ?”
“ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਲੱਗਦਾ ਏ।”
“ਇੰਜ ਲੱਗਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਏ?”
ਉਹ ਮੁਸਕੁਰਾਇਆ।
“ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਮੁਸਕੁਰਾ ਰਹੇ ਓ?”
ਉਸਨੇ ਮੁਸਕਾਨ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਲਾਈ ਪਰ ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪਰੀਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
“ਭਾਸਕਰ, ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਓ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਆਂ। ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡੀ ਜਿਹੜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਐ, ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਏ।”
ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ ਪਰ ਪੌੜੀਆਂ ਤੋਂ ਉਠ ਕੇ ਵਰਾਂਡੇ ਦੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਫੇਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਪਰ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹੈ, ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਐ।”
“ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਏ, ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ?”
“ਇਹੀ, ਜੋ ਤੂੰ ਪੜ੍ਹਦੀ ਏਂ, ਸੋਚਦੀ ਏਂ। ਤੇਰੇ ਉਹ ਦੋਸਤ, ਸਹੇਲੀਆਂ। ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਓ?”
“ਇਸ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਕੁਝ ਹੈ ਕਿ? ਮੈਂ ਨਾ ਤਾਂ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੀ ਆਂ, ਨਾ ਕੋਈ ਬਿਜਨੇਸ। ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਘਰੇ ਰਹਿੰਦੀ ਆਂ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਮਨ ਰਮਾਇਆ ਏ—ਇਹ ਸਭ ਮੇਰੇ ਕਾਰਨ ਨੇ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮੇਰੀ ਮਿੱਤਰ ਮੰਡਲੀ ਬਣੀ ਏਂ।”
“ਤੇ ਤੂੰ ਉਸੇ ਵਿਚ ਮਗਨ ਰਹਿੰਦੀ ਏਂ?”
“ਇਸ ਵਿਚ ਅਨੋਖਾ ਕੀ ਏ? ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿਚ ਮਗਨ ਰਹਿੰਦੇ? ਕਿੰਨੇ ਡੁੱਬੇ-ਖੁੱਭੇ ਰਹਿੰਦੇ ਓ!”
“ਮੇਰੇ ਕਹਿਣ ਦਾ ਉਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਮੇਰਾ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਜਾਣਾ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਐ। ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ, ਰਾਜੂ-ਤੂੰ, ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ। ਸਭ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਏ। ਤੇਰਾ ਮਾਮਲਾ ਇੰਜ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਹੈ ਸਿਰਫ ਨਿੱਜ ਦੀ ਖਾਤਰ ਐ।”
“ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਈ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਓ। ਪਰ ਇੰਜ ਹਰੇਕ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਏ।” ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਚਿਰ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਪਿੱਛੋਂ ਕਿਹਾ। ਤਦ ਤਕ ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਗੱਡੀ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ ਸੀ।
“ਮੈਂ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਕੀ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਵਿਚਕਾਰ ਇੰਜ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ?”
“ਕਿਉਂ?...ਨਾ ਹੋਵੇ?”
“ਸਿਰਫ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਐ, ਉਸਦਾ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।”
“ਜਦ ਪੁੱਛੋਂਗੇ ਈ ਨਹੀਂ, ਪਤਾ ਕਿੰਜ ਲੱਗੇਗਾ?ਮੈਂ ਕਲ੍ਹ ਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹੈ ਇੱਛਾ? ਮੈਂ ਕੁਝ ਦੱਸਾਂ ਤਾਂ ਸਮਝ ਲਓਗੇ? ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਸੁਣ ਸਕੋਗੇ?”
ਭਾਸਕਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਤਨ ਤਪਦਾ ਹੋਇਆ ਲੱਗਿਆ। ਮਨ ਵਿਚ ਉਹੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਰਗੀ ਚੀਸ ਉਠੀ। ਉਸਨੇ ਨੰਦਨੀ ਵਲ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਸਿੱਧੀ ਉਸੇ ਵਲ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਛਿਣ ਲਈ ਉਸਦਾ ਮਨ ਗੜਬੜਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਝਖੇੜੇ ਵਿਚ ਫਸ ਗਿਆ ਏ। ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਪਏ? ਅੱਗੇ ਜਾਣੋ ਉਹ ਡਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਿੱਛੇ ਤਾਂ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਘਸੀਟਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਅੱਜ ਤਕ ਹੋਇਆ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਏਗਾ? ਜੋ ਜਾਣਦਾ ਆਂ ਉਹੀ? ਤੇ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਿੱਥੇ ਐ? ਜਿੱਥੇ ਹਾਂ, ਉੱਥੇ ਈ ਆਂ ਤੇ ਰਹਾਂਗਾ।
“ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣਾਗਾ? ਪੁੱਛਿਆ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸੁਣਾਗਾ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਇੰਜ ਥੋੜ੍ਹਾ ਈ ਏ?” ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਸਹਿ ਸੁਭਾਅ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।
“ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਕੋ ਕੀੜਾ ਰੀਂਘ ਰਿਹਾ ਏ ਨਾ? ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਕੌਣ ਕੌਣ ਨੇ? ਕਿਹੜਾ ਮੇਰਾ ਖਾਸ ਦੋਸਤ ਏ?”
“ਮੇਰੇ ਮਨ 'ਚ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਵੀ ਏ ਉਹ ਤੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਈ ਏ। ਸਮਝੀ?”
“ਠੀਕ ਏ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਈ ਸਹੀ। ਗਣੇਸ਼ ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਦੋਸਤੀ ਸੀ। ਤੇ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਕੁਛ ਗ਼ਲਤ ਸੀ।”
“ਗ਼ਲਤ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ।”
“ਹਾਂ ਸੱਚ ਏ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਕੁਛ ਜਾਣਦੇ ਨਹੀਂ ਓ ਇਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਭਾਸਕਰ, ਮੈਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਜਾਣਦੀ ਆਂ। ਤੁਸੀਂ ਸੋਚ ਰਹੇ ਓ ਕਿ ਕਿਸ ਲਈ ਚਾਹੀਦੀ ਹੁੰਦੀ ਐ ਅਜਿਹੀ ਦੋਸਤੀ। ਹੈ-ਨਾ?”
“ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਆਂ ਕਿ ਦੋਸਤੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਏ। ਮੈਨੂੰ ਕੁਛ ਗ਼ਲਤ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।”
“ਗੱਲ ਇਹ ਨਹੀਂ...ਮੈਂ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਉਸ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਆਂ।”
“ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ।”
“ਇਹੀ ਤਾਂ ਗੱਲ ਏ। ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ ਕੋਈ ਗਰੇਟ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਰੇਲਵੇ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਬਦਲੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆ ਗਿਆ। ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਉਸਨੇ ਕਾਫੀ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸ਼ੌਕ ਸੀ ਉਸਦਾ। ਸਾਡੇ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਉਸਨੇ ਕਾਫੀ ਕੁਝ ਦੇਖ-ਖੋਜ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਬੜਾ ਲਾਭ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ...ਯਾਨੀ...।”
“ਯਾਨੀ? ਕੀ?”
“ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਗੱਲ ਝੱਟ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਕੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਏ ਉਹ ਯਕਦਮ ਸਮਝ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸਮਝ ਸੀ ਉਸਨੂੰ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਇਕ ਖਾਸੀਅਤ ਹੁੰਦੀ ਏ ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਵਿਚ ਜਾਂ ਫੇਰ ਖਾਸ ਬੁੱਧੀ ਮਿਲੀ ਹੁੰਦੀ ਏ ਉਸਨੂੰ। ਗੱਲ ਭਾਵੇਂ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਹੋਵੇ, ਮੰਦਰ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਰਸਨਲ ਪ੍ਰਾਬਲਮ ਹੋਵੇ—ਉਹ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਦੇਂਦਾ ਨਾ ਦੇਂਦਾ ਪਰ ਸੁਣਦਾ ਸੀ—ਤੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਏ, ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਏ, ਇਸ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਕਮਾਲ ਦਾ ਆਨੰਦ ਹੁੰਦਾ ਏ ਉਹ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਇਸੇ ਗੁਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਦੋਸਤੀ ਵਧਦੀ ਗਈ।”
ਭਸਾਕਰ ਚੁੱਪਚਾਪ ਸੁਣਦਾ ਰਿਹਾ। ਸ਼ਵੇਰ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਖਿੱਲਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਾਫ਼ ਪੈਂਟ ਪਾਈ ਇਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਲੰਮੀ ਹਰੀ ਰਬੜ ਦੀ ਪਾਈਪ ਚੁੱਕੀ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣਿਓਂ ਲੰਘਿਆ। ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਬਗ਼ੀਚੇ ਦੀ ਟੂਟੀ ਨਾਲ ਪਾਈਪ ਜੋੜ ਕੇ ਘਾਹ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਓਵੇਂ ਈ ਕੀਤਾ। ਘਾਹ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਛਿੜਕਣ ਲੱਗਾ। ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਚਹਿਚਹਾਟ ਵਧ ਗਈ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਚਿੜੀਆਂ ਹੇਠਾਂ ਆ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕਲੋਲ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਉਸਨੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣੀ—ਸਮੁੰਦਰ ਵੀ ਆਵਾਜ਼। ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਚਮਕਦਾ ਪਾਣੀ ਉੱਫ਼ਨ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਕੱਲਾਪਨ ਰੜਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦੀ ਕਮੀ ਸੀ।” ਨੰਦਨੀ ਉਹ ਵਲ ਦੇਖ ਕੇ ਬੋਲੀ, “ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਗਈ—ਆਪਣੇ ਆਪ। ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਓ, ਮੈਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਲਗਾਅ ਐ। ਸਾਡੇ ਗਰੁੱਪ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਣ ਲੱਗੀ। ਵਰਨਾ ਸਿਰਫ ਦੇਖਣਾ ਤੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਲਾਉਣਾ, ਏਨਾ ਈ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਤਰਤੀਬ-ਬੱਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਣ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਹਰੇਕ ਗੱਲ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਭੂਮਿਕਾ, ਵਿਗਿਆਨ, ਸਮਝਾ ਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ੰਕਾਵਾਂ ਦਾ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਹੋਰ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਗਰੁੱਪ ਹੁਣ ਸਿਸਟੇਮੈਟਿਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਸੁਸਥਿਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਤਦ ਹੋਰ ਫੁਰਨੇਂ ਫੁਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਮੰਦਰ ਦੇਖਣ ਗਏ। ਮੰਦਰ ਬੰਦ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੀ। ਮਾਲਕ ਸੌਂ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇਖਣ ਚਲੇ ਗਏ। ਮਜ਼ਾ ਆਇਆ। ਉਦੋਂ ਈ ਮੰਦਰ ਦੇਖਣ ਦੂਜੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣੀ। ਉਸਨੇ ਨਾਲ ਕਈ ਸਵਾਲ ਉੱਠੇ। ਕੌਣ ਗੱਡੀ ਲੈ ਕੇ ਕਿੱਥੇ ਆਏਗਾ। ਗੱਡੀ ਕਿਸਦੀ ਹੋਏਗੀ?...ਕੌਣ ਖਾਣ ਲਈ ਕੀ ਲਿਆਏਗਾ?...ਫੇਰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਛਿੜ ਪਈਆਂ। ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਫੈਮਿਲੀ ਪਿੰਡ ਈ ਛੱਡ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਕਵਾਰਟਰ ਖਾਸਾ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਲੱਗੇ।”
ਅਣਜਾਣੇ ਈ ਭਾਸਕਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਮੁਸਕਾਨ ਦੀ ਲਕੀਰ ਉਭਰੀ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਆਂ। ਮੈਂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਆਂ ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੋਏਗਾ, ਉਸਨੂੰ—ਤੇ ਉਹ ਨਾ ਵੀ ਦਸੇ ਤਾਂ ਵੀ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਆਂ। ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਇੰਜ ਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਇਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀਆਂ ਨੇ। ਇਕ ਦੋ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਜੀਪ ਵੀ ਭੇਜੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਘਰ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਘਰ ਵੱਡਾ ਏ। ਖ਼ਾਲੀ ਰਹਿੰਦਾ ਏ। ਕੰਪਨੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾਨ ਨਿਵਾਜ਼ੀ ਵੀ ਤਾਂ ਕੀਤੀ ਏ। ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਲਈ ਮਨ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਇੰਜ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਪਤਨੀ ਦੇ, ਪਤੀ ਦੇ, ਬੱਚੇ ਦੇ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਰਕਲ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਰਾਜੂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਵੀ ਸਰਕਲ ਸੀ। ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿਚ ਮਜ਼ਾ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੇ ਲੋਕ ਮਿਲਦੇ ਸੀ। ਇੰਟਰੈਸਟਿੰਗ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਟੀਚਰ ਆਨੰਦ ਜੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇ। ਮਿਲਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਗੱਲ ਛਿੜ ਪੈਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਮਜ਼ਾ ਆਉਂਦਾ ਏ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖਾਸ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਹੱਥ 'ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਏ? ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਜ਼ੂਦਗੀ ਦਾ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ?
“ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ ਆਂ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਕੀ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਏ ਓ?” ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਏ ਇਹ ਸਭ ਹੁੰਦਾ ਈ ਏ। ਇਸ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਕੀ ਐ? ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਬਗ਼ੈਰ ਵੀ ਮਿਲਣ ਲੱਗੇ। ਮੈਂ ਤੇ ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ। ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਆਸਾਨ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਆਂ—ਉਹ ਇਨਬਿਨ ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਸੀ; ਸੁਣ ਵੀ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।”
“ਕੀ?”
“ਕੁਛ ਵੀ।”
“ਕੁਛ ਵੀ?”
“ਹਾਂ।”
“ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕਦੀ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ—ਮੈਂ ਕਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਅਣਸੁਣੀ ਕੀਤੀ ਏ ਕਿ?”
“ਸਿਰਫ ਸੁਣਦਾ ਈ ਨਹੀਂ ਜੀ।”
“ਹੋਰ ਫੇਰ? ਕੀ ਮੈਂ ਕਦੀ ਇੰਨਟਰੈਸਟ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ? ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਏ ਨਾ? ਸਿਨੇਮਾ-ਨਾਟਕ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਤਾਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਆਂ ਕਿ ਨਹੀਂ?”
“ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜੀ। ਮੈਂ ਕਿੰਜ ਸਮਝਾਵਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ? ਇੰਜ ਬੋਲਣ-ਸੁਣਨ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ ਮੈਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਮਨ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਉਭਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਤੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਮਾਮੂਲੀ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਤੇ ਮਨ ਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ ਬਿਨ-ਕਿਹਾਂ ਈ ਕੋਈ ਸਮਝ ਲਏ। ਉਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਨਾ। ਤੁਸੀਂ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਜਾਂ ਕਿਧਰੇ ਹੋਰ ਰੁੱਝੇ ਹੁੰਦੇ ਓ। ਮੈਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਆਂ।”
ਭਾਸਕਰ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਏ। ਕੰਮ, ਉਲਝਣਾ ਤਾਂ ਸਦਾ ਈ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੋਈ ਪਤਨੀ ਕੋਲ ਤਾਂ ਬੈਠ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ—ਤੇ ਪਤਨੀ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਹਲੜ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬੈਠਣ ਦਏਗੀ ਕਿ? ਕੰਮ ਦੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੰਪੀਟੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਕੋਈ ਵੀ ਪਤੀ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਸਿਰਫ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਦੇ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।
“ਉਸ ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਕੰਮ-ਧੰਦਾ ਤਾਂ ਸੀ ਈ ਨਾ? ਫੈਮਿਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਸਦੀ ਤਾਂ ਵੀ ਕੰਮ 'ਤੇ ਤਾਂ ਜਾਂਦਾ ਈ ਸੀ ਨਾ?” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਏ ਜੀ। ਉਹ ਵੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਿਫਟ ਡਿਊਟੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਉਸਨੂੰ। ਪਰ ਏਥੇ ਮੁੱਦਾ ਸਮੇਂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਏਂ—ਸਾਡੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਈ ਰੁਚੀਆਂ, ਵਿਸ਼ੇ ਸਾਂਝੇ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਸਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਗਏ।”
ਭਾਸਕਰ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਉਸਦਾ ਬਦਨ ਤਪ ਰਿਹਾ ਏ। ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਏ ਰੁਚੀਆਂ-ਵਿਸ਼ੇ ਸਮਾਨ ਨਾ ਹੋਣ ਨਾਲ? ਹੈ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ? ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਅਸੀਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਆਂ। ਕਸ਼ਟ ਸਹਿੰਦੇ ਆਂ। ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਆਂ। ਪੈਸਾ, ਕਾਨੂੰਨ, ਕਸਟਮਰ—ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਉਲਝਣਾ। ਘਰ ਗ੍ਰਹਿਤੀ ਇੰਜ ਈ ਨਹੀਂ ਨਿਭਦੀ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਕੇ। ਸਿਰ ਖਪਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਦੇਹ ਗਾਲਣੀ ਪੈਂਦੀ ਏ। ਹੱਥ ਤੋੜਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਏ।
“ਅਸੀਂ ਕੀ ਗੱਪਾਂ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦੇ? ਹੋਰ ਇਹ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਆਂ? ਘਰ ਵਿਚ ਵੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ ਨਾ? ਫੈਕਟਰੀ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਅੱਠ ਘੰਟੇ ਜਾਂਦਾ ਆਂ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਏਸ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਜਾਂਨਾਂ।” ਭਾਸਕਰ ਵਰ੍ਹ ਗਿਆ।
“ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ। ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀ ਤੁਸੀਂ ਅਤਿ ਵਿਆਸਤ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। ਤੁਹਾਡੇ ਬਗ਼ੈਰ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਆਂ। ਉਸਦੀ ਕੰਪਨੀ ਬੜੀ ਅੱਛੀ ਏ।”
ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਏ। ਭਾਸਕਰ ਮਨ ਈ ਮਨ ਬੜਬੜਾਇਆ। ਅੱਛੀ ਕੰਪਨੀ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਇਹੋ ਖਾਸੀਅਤ। ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਆਂ। ਘਰ ਵਿਚ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਖਾਸਾ ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਨਾ ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜਣੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਨਾਲ ਝਾੜੂ ਲਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਪਤੀ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਭਲਾ ਕਿਉਂ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ? ਪਤੀ ਵਿਚਾਰਾ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ? ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ? ਆਰਡਰ ਦੀ ਡੈਡਲਾਇੰਸ, ਮੰਟੇਨੰਸ ਦੇ ਲਫੜੇ। ਲੇਬਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਬਲੇਮ? ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਝੰਜਟ? ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕੀ ਰੁਚੀ ਹੋਏਗੀ? ਕਰਕੇ ਦੇਖੋ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਫੇਰ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ। ਚਾਹੋ ਤਦ ਵੀ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਲੋਕ ਪਾਣੀ ਗੰਦਾ ਕਰਨ। ਟੱਟੀ-ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰਕੇ। ਤੇ ਅਸੀਂ ਪਾਣੀ ਸਾਫ ਕਰੀਏ। ਅਸੀਂ ਕਰਦੇ ਆਂ ਸਫਾਈ, ਇਸ ਲਈ ਦੂਜੇ ਚੈਨ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਵਰਨਾ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਫੇਰ ਤੇਰਾ ਕੀ ਬਣਨ-ਵਿਗੜਨ ਲੱਗਾ ਐ? ਇੰਜ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾਓ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਕਿ ਮੰਦਰ ਦਾ ਕਲਸ਼ ਚਕੋਰ ਐ ਜਾਂ ਅੱਠ ਖੂੰਜਾ ਐ?
ਭਾਸਕਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਜੋ ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਆਂ ਉਹ ਸਭ ਕਹਿ ਦੇਵਾਂ। ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾਅ ਦਿਆਂ। ਪਰ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ। ਸੂਰਜ ਕਾਫੀ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ ਸੀ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਧੁੱਪ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਘਾਹ ਉੱਤੇ ਸ਼ਬਨਮ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਸਨ। ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਛਾਂ ਸੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਧੀਮੀ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਨੀਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਵਾ ਰੁਕ ਗਈ ਸੀ। ਗਰਮਾਹਟ ਭਰ ਗਈ ਸੀ।
“ਤੂੰ ਇਹ ਸਭ ਮੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ?” ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਪੁੱਛਿਆ। “ਤੇ ਹੁਣ ਕਹੇਂਗੀ, ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਛਿਆ ਈ ਕਦੋਂ ਏ?”
“ਮੈਂ ਇਹੀ ਤਾਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹ ਰਹੀ ਆਂ।”
“ਕੀ?”
“ਮਨ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਆਉਂਦੇ ਨੇ ਨਾ—ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਬਹੁਤਿਆਂ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇੰਜ ਕਰਨਾ ਕਦੀ ਮਿਥ ਕੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਅਚਾਨਕ ਮਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਏ ਤੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਕਦੋਂ ਕਿਸ ਵੇਲੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕੀ ਆਏਗਾ, ਪਤਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਈ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਇਹ ਤੈਅ-ਸ਼ੁਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵੀ ਮਿਥ-ਮਿਥਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।”
“ਮੇਰੇ ਕੁਛ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਪੈ ਰਿਹਾ, ਤੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਏਂ।” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਹਾਂ ਠੀਕ ਐ, ਦੋਸਤੀ ਹੋਈ, ਤੁਸੀਂ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ। ਸਮਝ ਗਿਆ ਅੱਗੇ?”
“ਅੱਗੇ?”
“ਹਾਂ, ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਇਆ?”
ਉਸਨੇ ਗ਼ੌਰ ਕੀਤਾ ਨੰਦਨੀ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੀ ਕਹਿੰਦੀ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਈ। ਬਿਲਕੁਲ ਚੁੱਪ! ਉਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਚੁੱਪ ਵਾਪਰ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਨੰਦਨੀ ਵਲ ਦੇਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਲ੍ਹ ਵਾਲੀ ਡਰੈਸ ਈ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਪਛਾਣਦਾ ਏ ਉਹ ਉਸਦੀ ਇਸ ਡਰੈਸ ਨੂੰ। ਸਰੋਂ ਰੰਗੀ ਸਲਵਾਰ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਹਲਕੀ ਸ਼ੇਡ ਦਾ ਜੈਂਪਰ। ਨਿੱਕੀ ਨਿੱਕੀ ਕਢਾਈ। ਜਮਾਨੀ ਰੰਗ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ। ਮੋਢਿਆਂ ਉਪਰ ਚੁੰਨੀ। ਨੰਦਨੀ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ।
“ਤੂੰ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਲੱਗੀ ਸੈਂ ਨਾ?” ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਪੁੱਛ ਤਾਂ ਲਿਆ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਉੱਤੇ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ।
ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਤ੍ਰਬਕ ਕੇ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਪੁੱਛੇਗਾ। ਉਹ ਕੁਝ ਚਿਰ ਚੁੱਪ ਰਹੀ।
“ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੀ ਕਿ...ਪਰ।”
“ਪਰ ਕੀ?”
“ਦੋਸਤੀ, ਚੰਗੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਭਲਾ ਆਦਮੀ ਸੀ! ਇਸ ਲਈ...”
“ਇਸ ਲਈ ਕੀ?...”
ਉਹ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਹਾਫ ਪੈਂਟ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਫੇਰ ਉੱਥੋਂ ਲੰਘਿਆ। ਹੱਥ ਵਿਚ ਝਾੜੂ ਫੜੀ ਦੂਜਾ ਵੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਸੀ।
“ਉੱਥੋਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪੈ...ਫੇਰ ਅੱਗੇ ਆਵੀਂ। ਉਸ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖ ਤਕ ਝਾੜੂ ਮਾਰਨਾ ਏਂ। ਇਕ ਵੀ ਪੱਤਾ ਡਿੱਗਿਆ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।” ਉਸਨੇ ਝਾੜੂ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।
ਫੇਰ ਹਾਫ ਪੈਂਟ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਟੂਟੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਰਬੜ ਦੀ ਪਾਈਪ ਲਾਹੀ। ਪਾਣੀ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਪਾਈਪ ਲਪੇਟਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਝਾੜੂ ਵਾਲਾ ਝਾੜੂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਫਰਸ਼ ਉੱਤੇ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਰਸਰਾਹਟ ਹੋਣ ਲੱਗੀ।
“ਆਪਾਂ ਅੰਦਰ ਬੈਠੀਏ।” ਕਹਿੰਦੀ ਹੋਈ ਨੰਦਨੀ ਅੰਦਰ ਚਲੀ ਗਈ। ਭਾਸਕਰ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਘਾਹ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਵਲ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਫੇਰ ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਤਣਿਆ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਉਸਨੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਲ ਦੌੜਾਈਆਂ। ਪਾਣੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਸੀ। ਆਸਮਾਨ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਨਹਾਇਆ ਹੋਇਆ। ਉਹੀ ਰੰਗ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਹ ਅੰਦਰ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਨੰਦਨੀ ਸੋਫੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਹੋਏਗੀ। ਪਰ ਉਹ ਬਾਥਰੂਮ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਭੀੜ ਦਿੱਤਾ। ਪਿਛਲੀ ਖਿੜਕੀ ਅੱਧਖੁੱਲੀ ਸੀ ਪਰ ਓਧਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ। ਉਹ ਖਿੜਕੀ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ। ਫੇਰ ਪਰਦਾ ਖਿਸਕਾ ਕੇ ਸੋਫੇ ਉੱਤੇ ਅੱਧਾ ਕੁ ਲੇਟ ਗਿਆ।
ਨੰਦਨੀ ਬਾਹਰ ਆਈ। ਉਸਨੇ ਸਲੀਵਲੈਸ ਗਾਊਨ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਹਾਂ ਨੰਗੀਆਂ ਸਨ।
“ਡਰੈੱਸ ਬਦਲ ਲਈ।” ਕੁਝ ਨਾ ਸੁੱਝਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬੋਲੀ ਤੇ ਉੱਥੇ ਰੁਕੀ ਖੜ੍ਹੀ ਰਹੀ। ਫੇਰ ਸੋਫੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਈ।
“ਤੂੰ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੈਂ...” ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਯਾਦ ਕਰਵਾਇਆ।
ਉਸਨੇ ਬਿੰਦ ਦਾ ਬਿੰਦ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਸਿਰਫ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਿਆ। ਫੇਰ ਖਿੜਕੀ ਵਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਭਾਸਕਰ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ। ਭਾਸਕਰ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਸੁਣਨਾ ਆਸਾਨ ਏਂ, ਕਹਿਣਾ ਬੜਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ। 'ਹੁਣ ਕਹਿ ਵੀ! ਮੈਂ ਸੁਣਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਆਂ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ ਨਾ ਹੋਏਗੀ ਤੈਨੂੰ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸੁਣਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।' ਭਾਸਕਰ ਮਨ ਈ ਮਨ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਭਾਸਕਰ, ਉਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਹੀਂ...ਉਹ ਦੋਸਤੀ ਸੀ ਬਸ।” ਹੋਰ ਕੀ?”
ਉਹ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਲੱਥ ਗਿਆ। ਛਿਣ ਪਲ ਲਈ ਇਕ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਾਲਾ ਸ਼ੁੰਨ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪਰਗਟ ਹੋਇਆ ਤੇ ਮਿਟ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਉਸਨੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖਿਆ ਏ। 'ਕਿਉਂ, ਚੱਲਣਾ ਏਂ ਉਸ ਪਾਸੇ?' ਉਸਨੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਇਸ ਰਸਤੇ ਵਲ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ—ਉਸ ਉੱਤੇ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ। ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਅਹਿਸਾਸ ਸੀ—ਉਸ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਨਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ? ਅੱਜ ਉਹ ਕੰਧ ਢੈ ਰਹੀ ਏ। ਕੀ ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਉਸਨੂੰ ਢਾਹੁਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਆਂ? ਜਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਢੈ ਰਹੀ ਏ?
“ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਗੱਲ ਖ਼ਤਮ। ਪਰ ਤੂੰ ਈ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੈਂ ਨਾ?”
ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਿਆ। ਭਾਸਕਰ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਨੰਦਨੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਤੂਫ਼ਾਨ ਉਠਿਆ ਹੋਇਆ ਏ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਸਭ ਜਟਿਲ ਏ—ਏਨੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਦਬਅ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ। 'ਕੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਮੈਂ ਉਹ ਸਭ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਆਂ?' ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ। 'ਜਾਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਏ ਕਿ? ਕਿਉਂ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਆਂ ਮੈਂ ਇਹ ਸਭ? ਕਿਉਂ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਆਂ? ਹੁਣ ਤਕ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਪੁੱਛੇ-ਸੁਣੇ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਨਾ? ਅੱਗੇ ਵੀ ਠੀਕ ਈ ਚੱਲਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਹੁਣ ਵੀ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਐ। ਕਹਿ ਦਿਆਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿ ਕੋਈ ਲੋੜ ਲਈ ਜਾਣਨ ਦੀ।' ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਈ ਇਹ ਇੱਛਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏ ਕਿ ਮੈਂ ਜਾਣ ਲਵਾਂ। ਹੁਣ ਵੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ—ਪੁੱਛਿਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਜਿਵੇਂ ਪੁੱਛਣਾ ਮੇਰਾ ਫਰਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਨਿਭਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਹੋਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਵਾਂਗ।
“ਸਾਡਾ ਸਰੀਰਕ ਸੰਬੰਧ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਸੀ ਕਦੀ ਨਾ ਕਦੀ।”
ਭਾਸਕਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਦੇਹ ਭਖਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਉਸਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਏ। ਤਲੀਆਂ, ਪਿੰਜਣੀਆਂ, ਲੱਤਾਂ-ਪੱਟ, ਢਿੱਡ, ਛਾਤੀ ਫੇਰ ਸਮੁੱਚੀ ਦੇਹ। ਗਲ਼ਾ ਸੁੱਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
“ਕਦੋਂ? ਕਿੱਥੇ?” ਉਸਨੇ ਝੱਟ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਓਹਨੀਂ ਦਿਨੀ।”
“ਕਿਉਂ?”
ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਸਵਾਲ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਹਵਾ ਵਾਂਗ ਤੈਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਭਾਸਕਰ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਦੇਹ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਏ। ਚਿਹਰਾ ਭਖ ਰਿਹਾ ਏ। ਦਿਮਾਗ਼ ਝਣਝਣਾਅ ਰਿਹਾ ਏ। ਗਰਮੀ ਦੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉਠ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੰਬਣੀ ਛਿੜੀ ਹੋਈ ਏ ਤੇ ਗਲ਼ਾ ਸੁੱਕ ਰਿਹਾ ਏ। ਅੱਖਾਂ ਮੱਚ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਮੱਥਾ ਵੀ।
“ਕਿਉਂ?” ਉਸਨੇ ਸਵਾਲ ਦਹੁਰਾਇਆ।
ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਹੁਣ ਵੀ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਸਕਰ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਮੇਰਾ ਸਵਾਲ ਹਵਾ ਹੋ ਗਿਆ ਏ। ਉੱਥੇ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਏ। ਉਸ ਉਸਨੂੰ ਘੂਰ ਰਿਹਾ ਏ। ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਈ।
“ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ?” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ।”
“ਆਪਣੇ ਘਰੇ?”
ਉਸਨੇ ਇਨਕਾਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾਅ ਦਿੱਤਾ।
“ਫੇਰ?”
“ਉਸਦੇ ਘਰ।”
ਭਾਸਕਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸਦਾ ਦੇਖਿਆ ਹੋਇਆ ਘਰ ਸਾਕਾਰ ਹੋ ਉਠਿਆ। ਸਰਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤ। ਗੂੜ੍ਹੀ ਚੁੱਪ। ਖ਼ਾਲੀ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ। ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਸਫੇਦ ਰੰਗ, ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਫਰਨੀਚਰ, ਕੁਰਸੀਆਂ, ਕੌਚ, ਬੈੱਡ, ਰਸੋਈ ਤੇ ਇਕਾਂਤ।
“ਦੁਪਹਿਰੇ?” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
ਨੰਦਨੀ ਚੁੱਪ ਰਹੀ।
“ਹੁਣ ਦੱਸ! ਤੂੰ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਨਾ?”
“ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਮਿਲਦੇ ਸਾਂ। ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰਦੇ ਸਾਂ...ਉਸ ਨਾਲ...”
“ਕਿਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ? ਉਸਨੇ ਜਾਂ ਤੂੰ?”
“ਐਸਾ-ਵੈਸਾ ਕੁਛ ਨਹੀਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਦੋ ਵਾਰੀ ਸਿਰਫ ਹਗ ਕੀਤਾ—ਫੇਰ ਉਸਨੇ ਪਾਸ ਲਿਆ।”
“ਫੇਰ? ਅੱਗੇ? ਤੂੰ ਕੀ ਕੀਤਾ? ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ?”
“ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।”
“ਤੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ? ਅਅੰ? ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਏਗਾ?”
ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹੀ। ਭਾਸਕਰ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਉਤੇਜਨਾ ਫੈਲ ਰਹੀ ਏ। ਸਰੀਰ ਤਣ ਰਿਹਾ ਏ। ਲਹਿਰਾ ਰਿਹਾ ਏ। ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ। ਹਰ ਮੁਸਾਮ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਗਿਆ ਏ। ਉਹ ਸੋਫੇ ਤੋਂ ਉਠਿਆ। ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਨੰਦਨੀ ਦੀਆਂ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉਸਨੂੰ ਘੂਰ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਹੁਣ ਤਕ ਚੁਰਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਉਸ ਉੱਤੇ ਆ ਟਿਕੀਆਂ ਨੇ। ਉਸਨੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਤਿਪਾਈ ਪਰ੍ਹੇ ਧਰੀਕ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਦੀ ਬਾਂਹ ਕੱਸ ਕੇ ਫੜ੍ਹੀ। ਉਹ ਵੀ ਉਠ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ। ਕੰਬਦੀ ਹੋਈ।
“ਫੇਰ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਤੂੰ ਸਾੜ੍ਹੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ਨਾ?”
“ਹਾਂ!” ਉਸਨੇ ਸਾਫ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ।
“ਫੇਰ? ਉਸਨੇ ਸਾੜ੍ਹੀ ਖੋਲ੍ਹੀ ਜਾਂ ਖਿੱਚੀ?”
ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਉਤੇਜਨਾ ਦਾ ਵਿਸਫੋਟ ਹੋ ਰਹੇ ਨੇ। ਸਾਰੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤਿ ਉਤੇਜਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਪਕੜ ਢਿੱਲੀ ਪੈ ਗਈ। ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਧੱਕਾ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਬੈੱਡੇ ਉੱਤੇ ਧਰੀਕ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਉਸਦਾ ਸਾਰਾ ਸਰੀਰ, ਸਾਰੀਆਂ ਸੀਮਾਂਵਾਂ ਲੰਘ ਚੁੱਕਿਆ ਏ। ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਦਹਾੜ ਰਿਹਾ ਏ। ਰੋਏਂ ਨੇਜੇ-ਬਰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ।
ਉਸਨੇ ਗਾਊਨ ਫਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਚੰਡ ਚੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। 'ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ? ਤੂੰ ਸਾੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਸੀ? ਕਿਹੜੀ ਸਾੜ੍ਹੀ? ਕਸ਼ੀਦੇ ਵਾਲੀ? ਰੇਸ਼ਮੀਂ? ਦੋਸਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਏਂ? ਦੋਸਤੀ? ਕੰਪਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ? ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ? ਇਹੋ ਜਿਹੀ? ਦੱਸ? ਤੂੰ ਦੱਸਣਾਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏਂ ਨਾ? ਉਚਰ? ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ਉਹ? ਇਹੋ ਜਿਹਾ? ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ ਏ ਤੈਨੂੰ? ਕਿਹੜੀ ਕਮੀਂ ਏਂ?...ਜਿਹੜੀ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਪੂਰੀ ਕਰ ਸਕਦਾ? ਦੱਸਣਾ ਤਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ। ਲੈ ਹੁਣ। ਪੂਰੀ ਕਰ ਦੇਨਾਂ। ਲੈ, ਇਹ ਲੈ। ਕੈਸਾ ਏ? ਬੋਲ ਨਾ? ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹ? ਘੁੰਮਣ ਜਾਣਾ ਏਂ? ਹੱਥ ਵਿਚ ਹੱਥ ਫੜ੍ਹ ਕੇ? ਕਿੰਜ ਜਾਣਾ ਏਂ? ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ? ਚੱਲ। ਲੈ ਚੱਲਦਾਂ। ਦੇਖ ਕੀ ਰਹੀ ਏਂ? ਡਰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਏ? ਮੰਦਰ ਦੇਖਣੇ ਨੇ? ਪਿੰਡੀ ਦੇਖਣੀ ਏਂ? ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਬਣੇ ਚਿੱਤਰ ਦੇਖਣੇ ਨੇ? ਜਾਂ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਏਂ। ਕਾਲੇ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ? ਕਲਸ਼ ਦੇਖਣਾ ਏਂ? ਹਾਂ ਚੱਲ। ਉਹ ਪੱਤਣ ਵੀ ਦੇਖ ਆਉਣੇ ਆਂ। ਚੱਲੀਏ?'
ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਹਨੇਰੀ ਗੁਫ਼ਾ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਤੀਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਲਸ਼ ਵਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਏ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਝੰਡਾ ਉਧੇੜ ਕੇ ਨੀਲੇ ਆਸਮਾਨ ਵਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਏ। ਫੇਰ ਆਸਮਾਨ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੰਨ੍ਹ ਕੇ ਨਦੀ ਦੇ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਉਛਾਲੇ ਲੈ ਲਿਆ ਏ ਤੇ ਝਰਨੇ ਵਾਂਗ ਡਿੱਗ ਰਿਹਾ ਏ। ਹੇਠਾਂ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ। ਸਮੁੱਚੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਗਰਮ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਹਰ ਸੁਰਾਖ਼ ਉਗਲ ਰਿਹਾ ਏ ਜਵਾਲਾ। ਨੀਲੇ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੰਗਿਆਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਕੇ ਠੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਰੇਸ਼ਮ ਵਰਗੀ ਸੁਰਖ਼ ਹਰਿਆਲੀ ਉਪਰ ਸਰੀਰ ਸੁਸਤਾ ਰਿਹਾ ਏ।
ਉਹ ਸੁਸਤ ਜਿਹਾ ਲੇਟਿਆ ਰਿਹਾ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਨੀਂਦ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਨੰਦਨੀ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ ਉੱਥੇ ਈ ਬੈਠੀ ਏ।
“ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੁਹਾਨੂੰ?” ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਗਾਊਨ ਪਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਜ ਕੱਪੜੇ ਨਹੀਂ ਪਾੜਨੇ ਚਾਹੀਦੇ।”
ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਿਆ ਤਕ ਨਹੀਂ। ਹੱਥ ਸਿਰਹਾਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਛੱਤ ਵਲ ਤੱਕਦਾ ਰਿਹਾ। ਨੰਦਨੀ ਕੁਝ ਚਿਰ ਬੈਠੀ ਰਹੀ। ਫੇਰ ਬਾਥਰੂਮ ਚਲੀ ਗਈ। ਅੰਦਰ ਟੂਟੀ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਣ ਲੱਗੀ।
ਕੁਝ ਚਿਰ ਉਹ ਲੇਟਿਆ ਰਿਹਾ। ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਫੇਰ ਵੀ ਉਹ ਲੇਟਿਆ ਰਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਲੇਟਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਟਰੈਕ ਸੂਟ ਪਾਇਆ, ਬੂਟ ਪਾਏ ਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਭੀੜ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਪਿਆ।
No comments:
Post a Comment