ਸਮੁੰਦਰ : : ਲੇਖਕ : ਮਿਲਿੰਦ ਬੋਕਿਲ

ਕਾਟੇਜ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਪਹੁੰਚੇ ਉਦੋਂ ਧੁੱਪ ਮੱਠੀ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਪੀਲਾ ਸੂਰਜ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਵਿਚ ਹੁਣ ਉਹ ਗਰਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਨੀਲਾ ਪਾਣੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਈ ਝਿਲਮਿਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਿਸੋਰਟ ਦੇ ਫੇਂਸਿੰਗ ਦੇ ਪਰ੍ਹੇ ਖਾਲੀ ਜਗਾਹ ਛੱਡੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਰਸਤਾ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਸੰਘਣੇ ਰੁੱਖ ਸਨ।
ਭਾਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪਿਛੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਿਟਮੈਲੀ ਰੇਤ ਦਾ ਇਕ ਦੂਜਾ ਸਮੁੰਦਰ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਨਾਰਾ ਮੌਨ ਸੀ। ਦੋ-ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਰੇਤ ਨਾਲ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਇੱਕਾ-ਦੁੱਕਾ ਮਛੇਰੇ ਘਰ ਜਾਂਦੇ ਦਿਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਾਫੀ ਦੂਰ ਲਾਲ-ਸਫੇਦ ਬੇੜੀਆਂ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਸੁਸਤਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਭਾਸਕਰ ਤੇਜ਼-ਤੇਜ਼ ਤੁਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇੱਥੇ ਆ ਖਲੋਤਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਤਕ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਬਸ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਾਹਮਣੇ ਸੂਰਜ ਸੀ ਤੇ ਪਾਣੀ ਝਿਲਮਿਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਠੰਡਕ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਉਸਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇੱਥੇ ਆਉਣ 'ਚ ਦੇਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਏ। ਖਾਣੇ ਵਿਚ, ਸੌਣ ਵਿਚ, ਚਾਹ ਪੀਣ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਏ—ਇੱਥੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਈ ਸਮੁੰਦਰ ਕੋਲ ਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਉਸਨੂੰ। ਕੀ ਹੋਇਆ ਧੁੱਪ ਸੀ ਫੇਰ ਵੀ। ਮੈਨੂੰ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤਾਂ ਹੈ-ਈ। ਤੇ ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਨਮਕੀਨ ਹਵਾ ਕਾਰਨ ਧੁੱਪ ਮਹਿਸੂਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਟੋਪੀ ਲੈ ਕੇ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਵਜੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏ। ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਆਏ ਆਂ ਸਮੁੰਦਰ ਕਰਕੇ ਤੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੇ। ਕੀ ਲਾਭ? ਕਲ੍ਹ ਤੋਂ ਸਭ ਬਦਲਨਾ ਪਏਗਾ। ਸਵੇਰ, ਦੁਪਹਿਰ, ਸ਼ਾਮ ਇੱਥੇ ਈ ਬਿਤਾਈ ਜਾਏਗੀ। ਮਨ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਪਹਾੜ 'ਤੇ ਜਾਵਾਂਗੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਈ, ਕਿਨਾਰੇ ਕਿਨਾਰੇ ਮੌਜ-ਮਸਤੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਈ ਨਹੀਂ। ਇੱਥੇ ਏਨਾਂ ਵਧੀਆ ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਕਿਨਾਰਾ ਏ। ਭਾਵੇਂ ਜਿੰਨਾ ਚਾਹੋ ਤੁਰਦੇ ਜਾਓ, ਕਿਨਾਰਾ ਖਤਮ ਈ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ। ਉਧਰ ਉਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਭਿੱਜੀਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਨੇ। ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠ ਸਕਦੇ ਆਂ। ਫੇਰ ਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਈ ਸਾਨੂੰ ਭਿਓਂਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਨੇ। ਉੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾ ਸਕਦੇ ਆਂ। ਸੌਂ ਵੀ ਸਕਦੇ ਆਂ। ਦਿਨ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਬੀਤ ਜਾਏਗਾ। ਰਾਤ ਵੀ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਹੋਰ ਨਜ਼ਾਰਾ ਆਏਗਾ। ਠੰਡੀਆਂ ਪੌਣਾ...ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਲੈਅ ਬੱਧ ਰਾਗ...ਦੂਰ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬੱਤੀਆਂ...ਝਿਲਮਿਲ ਕਰਦੇ ਤਾਰੇ...ਏਥੇ ਕਿੰਨੀ ਮਿੱਠੀ ਨੀਂਦ ਆ ਸਕਦੀ ਏ।
ਨੰਦਨੀ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲਈ ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਉਹ ਉਸਦੇ ਨੇੜੇ ਈ ਹੋਏਗੀ, ਪਰ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫੀ ਪਿੱਛੇ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ—ਚੁੱਪਚਾਪ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ। ਉਸਦੀ ਸਫੇਦ ਚੁੰਨੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਲਹਿਰਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਗਵਾਚੀ, ਕਿਧਰੇ ਹੋਰ ਈ ਸੀ।
ਉਹ ਉਸ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਉਸਦੀ ਆਹਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਵੱਲ ਆਉਣ ਲੱਗੀ।
“ਕੀ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੈਂ?”
“ਅਅੰ? ਕੁਛ ਨਹੀਂ!”
“ਸਮੁੰਦਰ ਵੀ ਨਹੀਂ?”
“ਸਮੁੰਦਰ ਈ ਤਾਂ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਿੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਏ, ਹੈ-ਨਾ? ਕੁਛ ਸੁੱਝਦਾ ਈ ਨਹੀਂ।”
“ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ 'ਚ ਉਤਰੀਏ? ਜਾਂ ਘੁੰਮ ਆਈਏ?”
“ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੋਂ...”
“ਪਹਿਲਾਂ ਘੁੰਮਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ, ਪਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪੈਰ ਡੁਬੋਣ ਦਾ ਮਨ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਵੇਰ ਦੇ ਇੱਥੇ ਆਂ, ਪਰ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ ਈ ਨਹੀਂ।”
ਉਸਨੇ ਬੂਟ ਲਾਹ ਦਿੱਤੇ। ਪੈਂਟ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ। ਗੋਡਿਆਂ ਤਕ। ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਵੀ ਸਲਵਾਰ ਉੱਪਰ ਟੁੰਗ ਲਈ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਉਤਰਣ ਲੱਗੇ। ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਛੋਂਹਦਿਆਂ ਈ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਧੁੜਧੁੜੀ ਜਿਹੀ ਆਈ। ਭਾਸਕਰ ਦੀ ਝੁਲਸੀ ਹੋਈ ਦੇਹ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ। ਇਕ ਲਹਿਰ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਗਈ। ਜਾਂਦੀ-ਜਾਂਦੀ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠੋਂ ਰੇਤ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਕਾਅ ਗਈ।
“ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਕੁਤਕਤਾੜੀਆਂ ਕਰਦੀ ਏ ਰੇਤ।” ਉਹ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਏ।
“ਹਾਂ!” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
ਪਾਣੀ ਪਿੰਜਨੀਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ। ਸਾਰਾ ਆਕਾਸ਼ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਧੁੱਪ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਰੋਸ਼ਨੀ ਹਾਲੇ ਵੀ ਏਨੀ ਤਿੱਖੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਵੱਲ ਝਾਕਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਗਰਮਾਹਟ ਭਰੀ ਠੰਡਕ ਸੀ। ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ ਆਉਦਾ ਜਾਰੀ ਸੀ ਪਰ ਸਮੁੰਦਰ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਧੀ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹੇਠਾਂ ਝੁਕ ਕੇ ਚੁੱਲੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ, ਫੇਰ ਡੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ।
ਨੰਦਨੀ ਵੀ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ। ਉਸਨੇ ਵੀ ਚੁੱਲੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਡੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਝੱਟ ਫੇਰ ਓਵੇਂ ਈ ਕੀਤਾ।
“ਪਾਵਾਂ, ਤੇਰੇ 'ਤੇ?” ਉਸਨੇ ਚੁਲੀ ਵੱਲ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ।
“ਨਹੀਂ! ਨਾ ਪਾਇਓ।” ਉਹ ਹੱਥ ਨਾਲ ਰੋਕਦੀ ਹੋਈ ਕੂਕੀ।
ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਤ੍ਰਬਕ ਗਿਆ ਉਹ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਪੁੱਛ ਕੇ ਗ਼ਲਤੀ ਕੀਤੀ। ਸਿੱਧਾ ਉਸਨੂੰ ਭਿਓਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ, ਉਸਦਾ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ। ਉਸਨੇ ਚੁਲੀ ਖਾਲੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਬੂੰਦਾਂ ਆਪਣੇ ਉੱਤੇ ਛਿੜਕ ਲਈਆਂ।
“ਉਫ਼? ਚਿਪ-ਚਿਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ ਬਈ! ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਸਿਰਫ ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ ਲਹਿਰਾਂ ਝੱਲਣੀਆਂ ਆਸਾਨ ਨੇ।”
ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਚੁੱਪਚਾਪ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਉਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਗਿੱਲੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਬੂਟਾਂ ਵਿਚ ਤੁੰਨਿਆਂ। ਤੇ ਤੁਰਨ ਲੱਗਾ। ਜ਼ਮੀਨ ਗਿੱਲੀ ਸੀ। ਪੈਰ ਧਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਤਕ ਉਸਨੇ ਓਵੇਂ ਈ ਤੁਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਬੂਟ ਲਾਹ ਕੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜ ਲਏ ਤੇ ਕਾਹਲੀ-ਕਾਹਲੀ ਤੁਰਨ ਲੱਗਾ।
ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇਕੱਲਾ ਈ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਆਇਆ ਆਂ। ਨੰਦਨੀ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਈ ਏ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਉਹ ਉਸ ਲਈ ਰੁਕਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੁਝ ਨੇੜੇ ਆ ਗਈ, ਉਦੋਂ ਫੇਰ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਫੇਰ ਉਸਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਆਇਆ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਈ ਏ।
“ਤੂੰ ਚੱਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਿ?” ਉਸਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਈ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਅਅੰ? ਰੇਤ 'ਤੇ ਤੁਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਏ।”
“ਚੱਲਣਾ ਏਂ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?”
“ਅਅੰ? ਚੱਲ ਰਹੀ ਆਂ।”
“ਤੂੰ ਥੱਕ ਗਈ ਏਂ ਤਾਂ ਰਹਿਣ ਦੇ।”
“ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਰੇਤ 'ਤੇ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਆਂ। ਤੁਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਮੈਂ ਬੈਠ ਜਾਵਾਂ ਤਾਂ ਚਲੇਗਾ ਨਾ?”
ਭਾਸਕਰ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕੀ ਕਹੇ? “ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਪੁੱਛ ਰਹੀ ਏਂ? ਕੋਈ ਜਬਰਦਸਤੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਈ ਏ, ਤੂੰ ਬੈਠ।”
“ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਤੁਸੀਂ ਏਨੇ ਉਤਸਾਹ ਨਾਲ ਘੁੰਮਣ ਨਿਕਲੇ ਓ ਤੇ ਮੈਂ...”
“ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਚੱਲ ਅਸੀਂ ਏਥੇ ਈ ਬੈਠਦੇ ਆਂ।”
“ਤੁਸੀਂ ਘੁੰਮ ਆਓ। ਮੇਰੇ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਨਾ ਬੈਠੋ। ਤੁਸੀਂ ਕੁਛ ਦੂਰ ਹੋ ਆਓ। ਬਹੁਤੀ ਦੂਰ ਨਾ ਜਾਣਾ। ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਈ ਰਹਿਣਾ।”
“ਇੰਜ ਕਹਿ ਬਈ ਤੂੰ ਇਕੱਲੀ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏਂ।”
ਉਹ ਮੁਰਝਾਈ ਜਿਹੀ ਹਾਸੀ ਹੱਸੀ।
ਉਹ ਵਿਚਾਰਾ ਜਿਹਾ ਬਣ ਕੇ ਉਸ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਫੇਰ ਉਸਨੇ ਗਰਦਨ ਹਿਲਾਈ। ਫੇਰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜ੍ਹੇ ਬੂਟਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਸੁੱਟਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਸੰਭਾਲ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ।” ਤੇ ਉਹ ਤੁਰ ਪਿਆ।
ਕੁਝ ਕਦਮ ਤੁਰਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹੀ ਚੀਸ ਮਨ ਵਿਚ ਉਭਰ ਆਈ। ਬੇਧਿਆਨੀ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਪਿੱਛੇ ਭੌਂ ਕੇ ਦੇਖਿਆ। ਨੰਦਨੀ ਉਸ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲਦਿਆਂ ਈ ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਹੱਥ ਹਿਲਾਇਆ। ਭਾਸਕਰ ਹੋਰ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਢਿੱਡ ਵਿਚ ਇਕ ਗੋਲਾ ਜਿਹਾ ਉਠਿਆ; ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਮੁੱਕਦੀ ਜਾਪੀ। ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਮੈਂ ਵੀ ਨਾ ਜਾਵਾਂ; ਜਾ ਕੇ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਜਾਂ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਬੈਠ ਜਾਵਾਂ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਕੋਲ ਬੈਠਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਉਹ ਇਕੱਲੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏ ਸ਼ਾਇਦ।...ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਏ ਆਂ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਨਾਉਣ ਵਾਸਤੇ। ਮੈਂ ਈ ਕਿਉਂ ਤੁਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਆਂ; ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਇਕੱਲਾ?
ਪਰ ਉਹ ਪੈਰ ਘਸੀਟਦਾ ਹੋਇਆ ਤੁਰਦਾ ਈ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ ਅਕਸਰ? ਕੁਛ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਹ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੇਗੀ? ਰੇਤ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸਿਰਫ ਸਮੁੰਦਰ ਵੇਖਦੀ ਰਹੇਗੀ? ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਸੋਚਣਾ, ਰੋਕ ਭਲਾ ਕਿੰਜ ਸਕੇਗੀ? ਆਦਮੀ ਤੁਰਨ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਲਾ ਸਕਦਾ ਏ, ਪਰ ਸੋਚਣ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਕਿੰਜ ਲਾਏ? ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਰੋਕੇ ਵੀ ਕਿਉਂ? ਉਹ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਚ ਈ ਡੁੱਬੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏ ਤਾਂ ਰੋਕਣਾ ਬੇਕਾਰ ਏ। ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ ਇਕ ਗੱਲ ਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਏ; ਉਹ ਏ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ। ਜਾਂ ਫੇਰ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੋਏਗੀ। ਕੇਹੀਆਂ ਯਾਦਾਂ? ਤੇ ਕਿਉਂ ਦੁਹਾਈਏ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ? ਯਾਦਾਂ ਅਨੰਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ-ਪੱਚੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ। ਸ਼ਾਦੀ ਦੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੀਕ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ।
ਰਾਜੂ ਦਾ ਜਨਮ, ਪੁਰਾਣਾ ਘਰ, ਨਵਾਂ ਘਰ। ਹੁਣ ਸਭ ਯਾਦਾਂ ਵਿਚ ਕੈਦ ਨੇ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਕਿਉਂ ਜਾਏ ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ?...ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ? ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਆਏ ਈ ਕਿਉਂ ਆਂ? ਯਾਦਾਂ ਈ ਦੁਹਰਾਉਣੀਆਂ ਸੀ ਤਾਂ ਘਰੇ ਬੈਠ ਕੇ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਸੀ। ਘਰੇ ਤਾਂ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕੱਲੀ ਈ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਮੈਂ ਫੈਕਟਰੀ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਆਂ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਉਹ ਇਕੱਲੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ। ਤਦ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਈ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਏਗੀ। ਫੇਰ ਇੱਥੇ ਵੀ? ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਵੀ?
ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇਖਣ ਗਈ ਏ। ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ, ਕਿਤੇ ਹੋਰ! ਕਿੱਥੇ! ਹੁਣ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਬੁੱਕ-ਕੱਲਬ ਏ। ਕੱਲਬ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਨੇ ਘੁੰਮਣ ਜਾਣ ਦਾ। ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਐਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਵੀ ਏ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਛਾਣਬੀਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀ। ਉਹ ਵੀ ਪਿਕਨਿਕ ਮਨਾਉਣ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਉਹ ਯਾਦਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕੋਈ। ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਈ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਜਾਣ।
ਭਾਵੇਂ ਜੋ ਹੋਏ! ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ! ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਇਹ ਕੀ ਬਲਾਅ ਏ? ਹਰੇਕ ਦਾ ਸਿਰਫ ਆਪਣਾ ਕੁਝ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਏ ਜਿਹੜਾ ਸਿਰਫ ਮੇਰਾ ਐ। ਪਰ ਇਹ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਟਾਪੂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਨੇ? ਹੁਣ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕੀ ਉਭਰ ਰਿਹਾ ਹੋਏਗਾ? ਇਸ ਵੇਲੇ? ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ? ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਬਗ਼ੈਰ ਕਰਨਾ ਏਂ।
ਬਿੰਦ ਦਾ ਬਿੰਦ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਉਲਟੇ ਪੈਰੀਂ ਪਰਤ ਜਾਏ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਏ। ਅਜਿਹੀ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਏ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਤੂੰ ਇਕੱਲੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏਂ? ਕੋਈ ਮੁਸੀਬਤ ਏ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ! ਦੁਪਹਿਰੇ ਤੂੰ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਦੀ ਰਹੀ, ਮੈਂ ਕੁਝ ਕਿਹਾ? ਕਦੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ-ਪੁੱਛਿਆ। ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਏਂ। ਕਿਤੇ ਜਾਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏਂ। ਤੇਰੇ ਆਪਣੇ ਜਾਣਨ ਵਾਲੇ ਤੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਬੈਠੇ ਗੱਲਾਂ-ਬਾਤਾਂ, ਚਰਚਾਵਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਓ। ਤੁਸੀਂ ਲੋਕ ਰਲ ਕੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ-ਆਉਂਦੇ ਓ। ਮੈਂ ਕਦੀ ਕੁਝ ਕਿਹਾ? ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦਾ ਕੁਝ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦਾ ਏ ਨਾ? ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ ਨਾ! ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਠੀਕ ਏ, ਨਵੀਂ-ਨਵੀਂ ਸ਼ਾਦੀ ਪਿੱਛੋਂ—ਪਰ ਹੁਣ ਵੀਹ ਬਾਈ ਸਾਲਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਇਹ ਦੂਰੀ? ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਪਰਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਨਾ? ਹੁਣ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੁਝ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਇੱਥੇ ਆਏ ਆਂ, ਤੇ ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਦੂਰੀ?
ਉਸਨੇ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਹੀ ਹਊਕਾ ਜਿਹਾ ਲਿਆ। ਫੇਰ ਲੰਮਾਂ ਸਾਹ ਖਿੱਚਿਆ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਨਮਕੀਨ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹਵਾ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦਿਆਂ ਈ ਉਸਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਚੈਨ ਮਿਲਿਆ। ਜਾਣ ਦਿਓ! ਇਸ ਵਾਰੀ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ। ਉਹ ਇਕੱਲੀ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਸਹੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਏ? ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਬੈਠਣਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੋਏਗਾ। ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਨਾਲ ਈ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ। ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੀ ਉਹ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਨਾ ਘੁੰਮਣ ਦੀ? ਚਲੋ ਮੈਂ ਤਾਂ ਘੁੰਮਾਂ...।
ਉਹ ਜਬਰਦਸਤੀ ਤੁਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਵਾਲਾ ਏ। ਏਨੀ ਦੇਰ ਤੀਕ ਆਸਮਾਨ 'ਚ ਮਘਦਾ ਰਿਹਾ ਸੂਰਜ ਝੱਟ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰ ਗਿਆ ਏ ਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਿਰਫ ਲਾਲ ਤੇ ਕੇਸਰੀ ਰੰਗ ਦਾ ਗੋਲਾ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਏ। ਉਸਨੇ ਅਚਰਜ ਨਾਲ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਨਜ਼ਰਾਂ ਘੁਮਾਈਆਂ। ਤੁਰਦਾ-ਤੁਰਦਾ ਉਹ ਖਾਸੀ ਦੂਰ ਨਿਕਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਨੰਦਨੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇ ਰਹੀ। ਬਿੰਦ ਦਾ ਬਿੰਦ ਉਸਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਏ? ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਏਨੀ ਜਲਦੀ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬ ਜਾਏਗਾ। ਸੂਰਜ ਹੁਣ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਉਤਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ ਹੁਣ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਬਾਕੀ ਸੀ ਇਕ ਸੁਰਖ਼ ਗੋਲਾ ਤੇ ਉਸਦਾ ਚਾਨਣ।
ਦੌੜਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਪਿੱਛੇ ਪਰਤ ਜਾਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਈ। ਇੰਜ ਕਰਕੇ ਈ ਉਹ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੰਦਨੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਤੇ ਤਦ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਡੁੱਬਦੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਇੰਜ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਦੌੜ ਲਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ। ਤੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਉਤਰਣ ਦੀ ਕਾਹਲੀ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ।
ਉਹ ਮੁੜ ਪਿਆ ਤੇ ਉਸ ਲਾਲ ਗੇਂਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕ ਪਲ ਵਿਚ ਲਾਲ-ਪੀਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਜਗਮਗਾ ਉਠਿਆ। ਉਹ ਠਿਠਕ ਗਿਆ। ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਅੱਗ ਉਗਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਰਜ ਹੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਠੰਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਸੂਮ, ਸ਼ਾਂਤ ਬੱਚੇ ਵਾਂਗਰ। ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਉਤਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਿਰਵਿਕਾਰ ਭਾਵ ਨਾਲ। ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਲਹਿਰਾ ਉਠ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਸਾਰਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬੋਝਿਲ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰੀ ਡੁੱਬਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਵੇਖਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਵਾਰੀ ਉਹ ਇੰਜ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਵੀ। ਖਿਝ ਭਰੀ ਉਦਾਸੀ।
ਸੂਰਜ ਕਦੋਂ ਦਾ ਡੁੱਬ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਉੱਥੇ ਸਿਲ-ਪੱਥਰ ਹੋਇਆ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਖਾਲੀ ਦਿਸਹੱਦੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਹੋਇਆ। ਇਕ ਪੰਛੀ ਚੀਕਦਾ ਹੋਇਆ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਚੁੱਪ ਵਿਚ ਚੀਰ ਪਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਚੇਤਨ ਹੋਇਆ ਤੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਨ ਲੱਗਾ।


ਨੰਦਨੀ ਉਸੇ ਜਗਾਹ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ 'ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਟਿਕਾਈ ਬੈਠੀ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਡੁੱਬੀ ਹੋਏਗੀ। ਪਰ ਨੇੜੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਈ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਏ।
“ਦੇਖਿਆ ਸੂਰਜ-ਅਸਤ?” ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਆਉਂਦਿਆ ਈ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਹਾਂ! ਇਕੱਲੇ ਨੇ!” ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
“ਯਾਨੀ?”
“ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ—ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਦੇਖਾਂਗੇ। ਦੋਵੇਂ ਰਲਕੇ?”
“ਹਾਂ! ਮੈਂ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸਾਂ।”
“ਫੇਰ? ਦੇਖਿਆ ਨਾ ਅਸੀਂ ਰਲ ਕੇ?”
“ਰਲ ਕੇ?”
“ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਸੀ?”
ਉਹ ਸਿਰਫ ਮੁਸਕੁਰਾਇਆ।
“ਇਸ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਰਲ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਐ ਕਿ?” ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੂਟ ਠੀਕ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠਦਾ ਹੋਇਆ ਬੋਲਿਆ।
“ਯਾਨੀ?”
“ਕਿਓਂ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਨਾ ਸਮਝੀ ਦਾ ਨਾਟਕ ਕਰ ਰਹੀ ਏਂ?”
“ਓ ਬਈ ਸੱਚੀਂ! ਅਸੀਂ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਇਕੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਅਸਤ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੇਖਿਐ, ਹੈ-ਨਾ?” ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਚੁੱਪਚਾਪ ਸਾਹਮਣੇ ਖਾਲੀ ਦਿਸਹੱਦੇ ਵੱਲ ਤੱਕਦਾ ਰਿਹਾ।
“ਜੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਵੀ ਹੋਈਏ ਤਾਂ ਵੀ ਦੇਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪੋ-ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਈ।” ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਭੌਂ ਕੇ ਉਸ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤਕ ਨਹੀਂ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਨੰਦਨੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਛਿਪੇ ਅਰਥ ਉਸਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਆਏ। ਸੱਚ ਏ। ਉਸਨੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚਿਆ। ਆਖ਼ਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਈ ਦੇਖਦੇ ਆਂ। ਨਾ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਉਧਾਰ ਲੈ ਸਕਦੇ ਆਂ ਤੇ ਨਾ ਈ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਉਤਰ ਕੇ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਆਂ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਪਤਨੀ ਈ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਜਦ ਇਹੀ ਸਹੀ ਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕੋਲ ਹਈਏ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਈਏ ਕੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਏ?
“ਕਿਉਂ, ਕੀ ਹੋਇਆ?”
“ਹੋਣਾ ਕੀ ਏ? ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਗਵਾਚੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਆਏ ਈ ਕਿਉਂ?”
“ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਗਈ ਇਸ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੇ ਓ ਨਾ? ਸੱਚੀਂ, ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ।”
“ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਓਨਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਸਮਝਦਾ ਆਂ। ਜੇ ਤੂੰ ਇਕੱਲੀ ਈ ਰਹਿਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਈ ਕਿਉਂ?”
“ਵੈਸਾ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਏ ਜੀ! ਬਸ ਕੁਛ ਦੇਰ ਮੈਂ ਬੈਠਣਾ ਈ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸਾਂ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।”
“ਉਹ ਤਾਂ ਠੀਕ ਐ ਪਰ ਤੂੰ ਕਰਦੀ ਕੀ ਏਂ, ਇਹੋ ਮੇਰੀ ਸਮਝ 'ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ! ਤੂੰ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਤਕ ਆਪਣੇ 'ਚ ਈ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿੰਦੀ ਏਂ।”
“ਯਾਨੀ?”
“ਯਾਨੀ ਕੀ? ਤੈਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ਕਿ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਵੀ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਏ? ਤੂੰ ਆਪਣੇ-ਆਪ 'ਚ ਗਵਾਚੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏਂ। ਕਾਰ 'ਚ ਸੌਂ ਜਾਂਦੀ ਏਂ। ਕਮਰੇ 'ਚ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏਂ। ਬਾਹਰ ਟਹਿਲਣ ਆਏ ਤਾਂ ਕਹੇਂਗੀ—ਮੈਂ ਇਕੱਲੀ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਆਂ। ਅਸੀਂ ਆਏ ਈ ਕਿਉਂ ਫੇਰ ਏਥੇ? ਘਰੇ ਈ ਰਹਿੰਦੇ। ਘਰੇ ਵੀ ਇਹੋ ਸਭ ਕਰਦੇ ਆਂ ਨਾ?”
“ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਏਂ ਜੀ।”
“ਤਾਂ ਫੇਰ ਕਿੰਜ ਏ ਜੀ? ਸਮਝਾਓ ਮੈਨੂੰ। ਮੈਂ ਸਭ ਦੇਖ ਰਿਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ ਇਕੱਲੀ ਆਈ ਹੋਵੇਂ ਇੱਥੇ। ਕੀ ਵਿਗੜਦਾ ਜੇ ਕੁਝ ਦੂਰ ਚਲੀ ਚੱਲਦੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ?ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਬੈਠੀ ਈ ਤਾਂ ਰਹੀ ਸੀ ਨਾ? ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਟਹਿਲਣ ਲਈ ਆਏ ਸੀ ਨਾ ਅਸੀਂ? ਠੀਕ ਏ ਚੱਲਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਨਾ? ਉਹ ਵੀ ਮੰਜੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੈਨੂੰ।”
“ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਬੈਠੇ ਆਂ ਨਾ ਨਾਲ?”
“ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?...ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਪਿੱਛੋਂ?”
ਉਸਨੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਭਾਸਕਰ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿ ਅੱਗੇ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਏ? ਉਸਨੂੰ ਉਮਸ ਭਰੀ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਲ੍ਹ, ਗਿੱਲੀ ਉਮਸ। ਦਿਨ ਭਰ ਦੀ ਤਪੀ ਰੇਤ। ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਗਰਮ ਹੋਏਗਾ। ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਨਮਕੀਨ ਹਵਾ ਸੀ। ਰੁਕੀ ਹੋਈ। ਸੂਰਜ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਗਿਆ ਏ, ਸਾਰੀ ਗਰਮਾਹਟ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਕੇ।
ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਲੰਮੀ ਆਹ ਭਰੀ। ਟੀ-ਸ਼ਰਟ ਲਾਹੁਣ ਦਾ ਮਨ ਹੋਇਆ। ਬਨੈਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਨੰਗੇ ਪਿੰਡੇ ਚੰਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ। ਕਿੰਨੀ ਚਿਪ-ਚਿਪ ਏ। ਕੱਪੜੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡੇ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਗਏ ਨੇ। ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੋਂ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ—ਮਛੇਰਿਆਂ ਵਾਂਗ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਓਵੇਂ ਈ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਕਲ੍ਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ।
ਉਹ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੱਧਮ ਜਿਹਾ ਚਾਨਣ ਰੀਂਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਸ਼ਾਮ ਪੂਰੀ ਛਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰੰਗ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕਲੱਤਣ ਘੁਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਦਿਸਹੱਦੇ ਉੱਤੇ ਪੁਚਿਆ ਕੇਸਰੀ-ਲਾਲ ਰੰਗ, ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਾਲਾ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੂਰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਇਕ ਜਹਾਜ਼ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ।
ਉਸਨੇ ਰਤਾ ਕੁ ਅੱਖ ਟੇਢੀ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਈ ਸਮੁੰਦਰ ਵਲ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲੇਗੀ। ਜਦ ਵੀ ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦਾ ਆਂ ਉਹ ਚੁੱਪਚਾਪ ਸੁਣ ਲੈਂਦੀ ਏ। ਉਲਟਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੀ, ਪਰ ਕਦੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸੁਣਾ ਦੇਂਦੀ ਏ ਉਹ। ਹੁਣ ਵੀ ਉਸਦਾ ਇਹੋ ਰਵੱਈਆ ਏ। ਜ਼ਰੂਰ ਕਦੀ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਨੂੰ ਛੇਡ ਕੇ ਸੁਣਾ ਦਏਗੀ।
ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਕੁਸੈਲ ਘੁਲ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਜੀਭ ਫੇਰੀ। ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਪਿੱਛੇ ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਟਿਕਾਏ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਢਿੱਲਾ ਛੱਡਦਾ ਹੋਇਆ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਇਕ ਪੰਛੀ ਚੀਕਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉਤਲੇ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਿਆ। ਉਸਨੇ ਪੰਛੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੌੜਾਈਆਂ। ਉਹ ਟਟੀਹਰੀ ਸੀ। ਉੱਤੇ ਹੇਠਾਂ-ਪੀਂਘਾਂ ਭਰਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਕਿਨਾਰੇ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕੁਝ ਚਿਰ ਲਈ ਭੰਗ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
“ਹੁਣ ਕੁਝ ਬੋਲੇਂਗੀ ਵੀ?” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਬੋਲ ਤਾਂ ਰਹੀ ਆਂ। ਤੁਸੀਂ ਐਵੇਂ ਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹਿ ਦੇਂਦੇ ਓ। ਕੀ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ? ਹਰ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੁੰਨੀਂ ਆਂ।”
“ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।”
“ਯਾਨੀ?”
“ਤੂੰ ਸਰੀਰ ਪੱਖੋਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੁੰਨੀਂ ਏਂ ਪਰ ਤੇਰਾ ਮਨ ਕਿਧਰੇ ਹੋਰ ਈ ਹੁੰਦਾ ਏ।”
ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲੀ। ਉਸਨੇ ਵੀ ਲੱਤਾਂ ਪਸਾਰ ਲਈਆਂ। ਫੇਰ ਗੋਡੇ ਮੋੜ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ—ਬਾਹਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਜਕੜ ਕੇ।
“ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਨ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਈ ਹੁੰਦਾ ਏ।” ਉਸਨੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
ਭਾਸਕਰ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਇਸਦਾ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ?
“ਹੋਰ ਕਿਧਰੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੇ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਏਂ ਕਿ?”
“ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।”
“ਓ-ਜੀ, ਵੈਸਾ ਕੁਛ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇੰਜ ਕਦੀ ਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ?”
“ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ?”
ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ। ਦਿਸਹੱਦੇ 'ਤੇ ਕਾਲਖ਼ ਛਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਦੋ ਬੇੜੀਆਂ ਤੈਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
“ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚ ਰਹੇ ਓ, ਉਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।” ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ।
“ਕੀ ਨਹੀਂ? ਕੀ ਤੂੰ ਕਦੀ ਆਪਣਾ ਮਨ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਰਮਾਇਆ? ਜਦੋਂ ਚਾਹੇਂ, ਉਦੋਂ ਈ? ਤੂੰ ਆਪਣਾ ਸੁਖ ਨਹੀਂ ਤਲਾਸ਼ ਕੀਤਾ?”
ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਈ। ਹਨੇਰਾ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਟਾ ਆਪਣੇ ਜੋਬਨ 'ਤੇ ਸੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਿਨਾਰੇ ਨਾਲੋਂ ਖਾਸੀ ਦੂਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਂਹ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਕੁਝ ਚੁਲਬੁਲੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉਂਜ ਈ ਕਿਨਾਰੇ ਤਕ ਆ ਕੇ ਕਲੋਲ ਬਾਜੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਬਲ ਆਵਾਜ਼ ਚੁੱਪੀ ਵਿਚ ਤਰੇੜਾਂ ਪਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਸਮੁੰਦਰ ਸੁੱਤਾ ਹੋਇਆ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਿਸਹੱਦਾ ਬਦਰੰਗ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਕੁਝ ਦੂਰ ਬੰਦਰਗਾਹ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਇਕ ਦੋ ਪੀਲੀਆਂ ਬੱਤੀਆਂ ਜਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਹਵਾ ਵਿਚ ਹੁਣ ਕੁਝ ਹਲਚਲ ਸੀ। ਹਨੇਰਾ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।
ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਸੰਵਾਦ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਨੰਦਨੀ ਦੀ ਇਹੋ ਚੁੱਪ। ਮੈਂ ਉਂਜ ਈ ਇੰਜ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਕਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੀਦਾ। ਜਿਸ ਗੱਲ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਏ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਲੈ ਆਉਂਦਾ ਆਂ? ਸਭ ਕੁਝ ਤਾਂ ਠੀਕ ਠਾਕ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਛੇੜਦਾਂ, ਉਹ ਚੁੱਪ ਵੱਟ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਮੈਂ ਵੀ ਮਨੋਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਗੱਲ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਈ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ। ਮਨ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਡੂੰਘਾ ਇਹ ਅਟਕਿਆ ਹੋਇਆ ਏ। ਨੰਦਨੀ ਤੇ ਉਸ ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਹੱਥ, ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਏ—ਜੇ ਮੈਂ ਇਹ ਨਾ ਦੇਖਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗਦਾ। ਉਹ ਘਟਨਾ ਅਚਾਨਕ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀ ਸੀ ਸ਼ਾਇਦ। ਉਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਵੀ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੋਏਗਾ? ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਸਾਂ। ਉਹ ਪਿਕਨਿਕ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਗੇਟ 'ਤੇ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਗੱਡੀ ਗਰਾਜ ਵਿਚ ਪਾਰਕ ਕਰਨ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ ਹੋਏਗਾ? ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਮਿੰਟ। ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਹਾਲ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਉੱਥੇ ਈ ਸਾਂ, ਇਹ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ? ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂ। ਬਸ ਕਾਰ ਪਾਰਕ ਕਰਨ ਲਈ ਦੂਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸਾਂ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਉੱਥੇ ਈ। ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੈਂ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਗਿਆ ਸਾਂ ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਆ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਈ ਉਹਨਾਂ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਛੁਡਾਅ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਿਚ ਖੁੱਭੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਸਨ। ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਵੀ। ਮੈਂ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਹਾ। ਚਿਹਰਾ ਨਾਰਮਲ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਮਹਿਮਾਨ ਨਿਵਾਜ਼ੀ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਵਾਲਾ। ਸਭਿਅ। ਮੁਸਕੁਰਾਂਦਾ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਬੂਟ ਲਾਹੇ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਚਾਬੀ ਰੱਖ ਆਇਆ। ਫੇਰ ਉਹ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਮੈਥੋਂ ਵੀ ਵਿਦਾਅ ਲੈਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਕੂਟਰ ਸਟਾਰਟ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਹੱਥ ਵੀ ਹਿਲਾਇਆ ਸੀ ਉਸਨੇ।
ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਏ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਨੰਦਨੀ ਨੂੰ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੁੱਛਿਆ; ਅੱਜ ਤਕ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਨਹਾਅ ਕੇ, ਕੱਪੜੇ ਬਦਲੇ ਸੀ ਤੇ ਟੀ.ਵੀ. ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਰਾਜੂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਸੇ ਨਾਲ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ। ਫੇਰ ਟੀ.ਵੀ. ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਰਾਤੀਂ ਮੈਂ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਵੈਸੇ ਕਈ ਰਾਤਾਂ ਦਾ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਉਠਿਆ—ਜਿਵੇਂ ਕੁਝ ਹੋਇਆ ਈ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਨਾਸ਼ਤਾ ਕੀਤਾ, ਬੈਗ ਚੁੱਕਿਆ, ਫੈਕਟਰੀ ਗਿਆ, ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦੇਰ ਨਾਲ ਆਇਆ। ਉਦੋਂ ਤਕ ਰਾਜੂ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਖਰੀਦੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ। ਟੀ.ਵੀ., ਅਖ਼ਬਾਰ, ਨੀਂਦ—ਜੀਵਨ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਦੋ ਚਾਰ ਵਾਰੀ ਉਸ ਰਾਜ ਉਪਾਧਿਆਏ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਤ ਵੀ ਹੋਈ। ਮੇਰੇ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਘਰ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਏਗਾ। ਬਾਹਰ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਕਦੀ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਫੇਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਫੇਰ ਉਸਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਨੰਦਨੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਉਸਦੀ ਐਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਦੇ ਲੋਕ ਮਿਲਦੇ ਸਨ, ਤਦ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਫੇਰ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਿਆ। ਪੁੱਛ ਕੇ ਕਰਦਾ ਵੀ ਕੀ? ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਤਾਂ ਕਹਿਣਾ ਈ ਸੀ। ਉਸ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਰੁਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਐਕਸਪਲੇਨੇਸ਼ਨ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰਾ ਕੀ ਹੋਣਾ ਸੀ? ਜੋ ਕੁਝ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ, ਉਹਨੂੰ ਭੁੱਲ ਤਾਂ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਸੀ, ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਮੈਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।


ਹਨੇਰਾ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਤਾਰੇ ਚਮਕਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਉੱਥੋਂ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਨੰਦਨੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹੇਗੀ। ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਹਿੱਲੇਗੀ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਰਾਤ ਭਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਰਹੇਗੀ। ਹੁਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਸਭ ਕੁਝ ਦਹੁਰਾਇਆ ਜਾਏਗਾ। ਮੈਂ ਅਜਨਬੀਆਂ ਵਾਂਗ ਸਭ ਕੁਝ ਨਿਪਟਾਂਦਾ ਰਹਾਂਗਾ। ਚੁੱਪ ਵਾਪਰੀ ਰਹੇਗੀ। ਕਹਿਣ-ਸੁਣਨ ਦੀ ਨੌਬਤ ਨਾ ਆਏ, ਟਕਰਾਅ ਟਲਦਾ ਰਹੇ ਏਨੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕੰਮ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਂ ਬੀਤੇਗਾ ਓਵੇਂ ਓਵੇਂ ਚੁੱਪ ਦੇ ਪਰਦੇ ਹਟਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਕੁਝ ਕਾਰਨ ਉਘੜ ਆਉਣਗੇ। ਬੋਲਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਰਾਤ ਹੋਏਗੀ। ਨੀਂਦ ਆਏਗੀ। ਸਵੇਰ ਹੋਏਗੀ। ਨਵਾਂ ਦਿਨ ਉਗਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਇਹ ਬਾਤ ਭੁੱਲਣੀ ਪਏਗੀ। ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨੀ ਹੋਏਗੀ। ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ।
ਉਸਨੇ ਜਿਵੇਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ, ਸਭ ਕੁਝ ਓਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਇੱਛਾ ਨਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਕੁਝ ਚਿਰ ਟੀ.ਵੀ. ਦੇਖਿਆ। ਖਾਣੇ ਦਾ ਆਰਡਰ ਦਿੱਤਾ। ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਹੋਣ 'ਤੇ ਰੇਸਟੋਰੇਂਟ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਖਾਧਾ ਗਿਆ। ਹੋਟਲ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਉਸਨੇ ਆਦਤਨ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕਮਰਾ ਕੈਸਾ ਹੈ? ਕੋਈ ਔਖ ਤਾਂ ਨਹੀਂ?” ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਮੱਛਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ?” ਉਸਨੇ ਕਾਈਲ ਭੇਜ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਦਮੀ ਆਇਆ। ਕਾਈਲ ਲਾ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਟੀ.ਵੀ. ਆਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨੰਦਨੀ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਖੋਲ੍ਹ ਲਈ। ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਆਵਾਜ਼ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੀ?” ਨੰਦਨੀ ਨੇ 'ਨਹੀਂ' ਕਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਫੇਰ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਧੀਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪੁਰਾਣੀ ਫ਼ਿਲਮ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ—'ਬੇਨਹਰ'। ਉਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿਚ ਮਨ ਰਮ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਿਤਾਬ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕੱਪੜੇ ਬਦਲੇ। ਬੈਡ ਉੱਤੇ ਜਾ ਪਈ। ਭਾਸਕਰ ਨੇ ਛੋਟੀ ਬੱਤੀ ਜਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਦੀ ਵੀ ਸੌਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਈ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਧਿਆਨ ਆਇਆ ਕਿ ਨੀਂਦ ਏਨੀ ਜਲਦੀ ਨਹੀਂ ਆਏਗੀ। ਪਾਸੇ ਮਾਰਦੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗਾ ਏ, ਫ਼ਿਲਮ ਈ ਦੇਖੀ ਜਾਏ।
ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤਕ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਜਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ ਉਸਨੇ ਟੀ.ਵੀ. ਬੰਦ ਕੀਤਾ—ਸੌਣ ਲਈ ਲੇਟਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਨਿਗਾਹ ਨੰਦਨੀ 'ਤੇ ਜਾ ਪਈ। ਉਹ ਸੁੱਤੀ ਹੋਈ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਜਾਗ ਰਹੀ ਏ। ਉਸਨੇ ਸਿਰਹਾਣਾ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ਫੇਰ ਵੀ ਉਹ ਜਾਗੀ ਨਹੀਂ। ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਸੁੱਤੀ ਸੀ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ। ਪੀਲੀ ਮੱਧਮ ਰੋਸ਼ਨੀ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ ਚਾਦਰ ਲਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਕ ਹੱਥ ਸਿਰਹਾਣੇ ਹੇਠ ਸੀ, ਇਕ ਪੇਟ ਉੱਤੇ। ਬਾਂਹ ਵਿਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਕੜਾ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਭਾਸਕਰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਮਨ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦੇ ਬਿਨਾਂ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਕਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੀਦਾ! ਭਾਵੇਂ ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਸਵੇਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਘੁੰਮਣ ਦਾ ਮੂਡ ਤਾਂ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਨਾ! ਘਰ ਵੀ ਇੰਜ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਏ ਪਰ ਘਰੇ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੋਰ ਕੰਮ-ਧੰਦ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਵੇਰੇ ਉਠ ਕੇ ਫੈਕਟਰੀ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਸੌਖ ਰਹਿੰਦੀ ਏ। ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦਿਆਂ ਈ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਭੁੱਲੀਆਂ ਜਾਦੀਆਂ ਨੇ। ਸਵੇਰੇ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਕੀ ਨਹੀਂ—ਯਾਦ ਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਸੌਖ ਨਹੀਂ। ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਆਂ। ਇਕੋ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੰਦ। ਬਾਹਰ ਦੁਨੀਆਂ ਏ, ਪਰ ਉਹ ਅਣਜਾਣੀ ਏ। ਉਸ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਸਬੰਧ ਏ ਉਹ ਸਿਰਫ ਨੰਦਨੀ ਏ ਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਗਈ ਏ।
ਉਸਨੇ ਨੰਦਨੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦੇਹ ਉਪਰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਘੁਮਾਈਆਂ। ਮੋਢੇ, ਪੇਟ, ਕਮਰ ਦੇ ਹੇਠਲਾ ਉਭਾਰ। ਗੋਡਿਆਂ ਤਕ ਲਈ ਹੋਈ ਚਾਦਰ ਤੇ ਚਾਦਰ ਵਿਚੋਂ ਝਾਕ ਰਹੇ ਪੈਰ। ਗਾਊਨ ਨੇ ਪੂਰਾ ਸਰੀਰ ਢਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ—ਸਿਰਫ ਚਿਹਰਾ, ਗਰਦਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਤੇ ਹੱਥ ਈ ਨੰਗੇ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਦੇਖ ਤਾਂ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਪਰ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹਲਚਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ। ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਸੁੱਤੀ ਹੁੰਦੀ—ਤਦ ਵੀ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਣਾ। ਮੈਂ ਚਾਹਾਂ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਵੀ ਗਾਊਨ ਉਪਰ ਖਿਸਕਾ ਸਕਦਾ ਆਂ। ਪਰ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ। ਦੁਪਹਿਰੇ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਿਆ ਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇੰਜ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੋਏਗਾ। ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਵਧ, ਸ਼ਾਮੀਂ ਜੋ ਹੋਇਆ ਉਹ ਵੀ ਇਕ ਕਾਰਨ ਹੋਏਗਾ। ਪਰ ਮੈਂ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਹਾ। ਉਂਜ ਈ ਗੱਲ ਛਿੜ ਪਈ ਤੇ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗਈ ਨਹੀਂ ਤੇ ਗੱਲ ਵਧ ਗਈ।
ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਹੁਣ ਨੀਂਦ ਟਲ ਜਾਏਗੀ। ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਫ਼ਿਲਮੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਨੇ। ਉਹ ਗੋਰੇ-ਗਦਰਾਏ ਬਦਨ, ਨੀਲੇ-ਜਾਮਨੀ ਕੱਪੜੇ, ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੀ ਖਣਖਣਾਹਟ। ਰਥਾਂ ਦੀ ਦੌੜ। ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੇਖੀ ਸੀ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ। ਅੱਜ ਦੇਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਬੈਠ ਗਈ ਤੇ ਉਸਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਉਣ ਖਾਤਰ ਮੈਂ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਖੋਲ੍ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਕੁਝ ਚਿਰ ਟੀ.ਵੀ. ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਲੜਾਈ ਦੇ ਸੀਨ ਮਨ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਉਦੋਂ ਉਸਨੇ ਕਿਤਾਬ ਖੋਲ੍ਹੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਟੀ.ਵੀ. ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਤਦ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਸਾਂ ਕਿ 'ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਪੜ੍ਹ'—ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ ਹੋਏਗਾ ਉਦੋਂ। ਉਸ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਉਸਨੇ ਕਾਫੀ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕਿੰਜ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਏ। ਉਹ ਬੋਲੀ ਸੀ, ਸਿੱਧੇ ਬੈਡ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਗਲ਼ੇ ਲੱਗਣਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮਨ ਵਿਚ ਭਾਵ ਉਠਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਚਰਮ ਸੀਮਾਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣ ਗਲ਼ੇ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ, ਬੈੱਡ 'ਤੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ।
ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੱਚ ਹੋਏਗਾ। ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨਾਲ ਕਦੀ ਮੈਨੂੰ ਗਲ਼ ਲਾਇਆ ਹੋਏ, ਇੰਜ ਨਾਂਹ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਈ ਹੋਇਆ ਏ। ਮੈਂ ਕੋਲ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦਾ ਆਂ ਤਾਂ ਉਹ ਮਨ੍ਹਾਂਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਤੇ ਨਾ ਈ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਂਦੀ ਏ ਪਰ ਕੁਝ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਨੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਦੇਂਦਾ। ਓਦੋਂ ਆਵੇਗ ਵਿਚ ਇੰਜ ਵਹਿ ਜਾਂਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਸੋਚਣ ਦੀ ਫੁਰਸਤ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ। ਸਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਕਿੰਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਇਹ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ! ਹੁਣ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾਂ, ਇਸੇ ਲਈ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਰੜਕਦੀਆਂ ਨੇ। ਹੁਣ ਸ਼ਾਇਦ ਸੋਚਣ ਦੀ ਉਮਰ ਆ ਗਈ ਏ।
ਉਸਨੇ ਫੇਰ ਉਸ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਬਿੰਦੀ ਲਾਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹੋਰ ਈ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਾਸੂਮ, ਭੋਲਾ-ਭੋਲਾ। ਕਿੰਨੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਸੌਂਦੀ ਏ ਹਮੇਸ਼ਾ। ਹੁਣ ਵੀ ਘੋੜੇ ਵੇਚ ਕੇ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਏ। ਤੇ ਮੈਂ ਜਾਗ ਰਿਹਾ ਆਂ। ਦਰਅਸਲ ਮੈਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਥੱਕ ਗਿਆਂ। ਚਾਰ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਡਰਾਈਵ ਕੀਤਾ। ਜਿੰਮ ਵਿਚ ਕਸਰਤ। ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਸੈਰ। ਢਿੱਡ ਭਰ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ। ਰਾਤ ਦਾ ਸੰਨਾਟਾ ਏ, ਤੇ ਫੇਰ ਵੀ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ। ਨੰਦਨੀ ਕਦੇ ਦੀ ਸੌਂ ਚੱਕੀ ਏ। ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੋਏਗਾ? ਕੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਭੁੱਲ ਗਈ ਹੋਏਗੀ? ਚੁੱਪ ਈ ਸਾਧ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕੀ ਹੋਏਗੀ? ਜਾਂ ਮਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਸਾਂਭ ਛੱਡਿਆ ਹੋਏਗਾ? ਮੈਂ ਇੰਜ ਕਰਦਾ ਆਂ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਕ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਸਲਟੈਂਟ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਸਮੇਂ ਇਕੋ ਵਿਚਾਰ—ਉਸੇ 'ਤੇ ਫੈਸਲਾ। ਫੇਰ ਦੂਜਾ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਾ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਫੈਸਲੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤਕ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਮਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਡੱਕ ਦਿਓ। ਜਦ ਫੁਰਸਤ ਹੋਏਗੀ ਤਦ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਾਂਗੇ। ਕੀ ਨੰਦਨੀ ਵੀ ਇਵੇਂ ਕਰਦੀ ਹੋਏਗੀ? ਜੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਖਾਸੀ ਮਾਹਿਰ ਏ ਇਸ ਵਿਚ। ਸਵੇਰੇ ਉਹ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਦਿਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰੇਗੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕਦੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਮੈਂ ਈ ਚੁੱਪ ਸਾਧ ਲੈਂਦਾ ਆਂ। ਉਹ ਅਗਲੇ ਪਲ ਈ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਉਦੋਂ ਜੇ ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਉਪਰ ਤੈਰਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਜੇ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਨੇੜੇ ਖਿੱਚਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੀ।
ਪਰ ਓਦੋਂ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਫਨਣੀਆ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਨੇ। ਫੇਰ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ। ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਕੁਝ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਈ ਸੂਰਜ-ਅਸਤ ਜੋ ਦੇਖਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਥੋਂ ਵੱਟੀ-ਜਿਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਮੈਂ ਖਿਝ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਤਦ ਭਲਾ ਮੈਂ ਕਿੰਜ ਉਸਨੂੰ ਨੇੜੇ ਖਿੱਚਦਾ! ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆਣ ਕੇ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ। ਦੂਰੀ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਕਦੀ ਦੂਰੀ ਵੱਧੀ ਤੇ ਕਦੀ ਪਾੜਾ। ਕਦੀ ਪਾੜਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਫਾਸਲਾ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਬੜੀ ਕਸ਼ਮਕਸ਼; ਬੜੀਆਂ ਉਲਝਣਾ-ਗੁੱਥੀਆਂ।
ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲਝਣ ਵਿਚ ਉਲਝਿਆਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਅੱਖ ਲੱਗ ਗਈ—ਬੱਤੀ ਬੁਝਾਉਣ ਦਾ ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।